შინაგანი და გარეგანი ღვაწლი

   კაცობრიობის მოდგმის მტერი დაუფიქრებლად, ქაოსურად არ მოქმედებს. მას საკუთარი „პროექტი" გააჩნია. ეკლესიის აშკარა დევნა მისთვის არ აღმოჩნდა ისეთი ეფექტური, როგორც შეფარული და ცბიერი მოქმედებები. მიხვდა მტერი, რომ სიცრუითა და მზაკვრობით ეკლესიის წინააღმდეგ ბრძოლა გაცილებით იოლი და შედეგიანია, ვიდრე დევნითა და ძალადობით. ქრისტიანული ისტორიაც ხომ ამას ადასტურებს: მორწმუნეები საკონცენტრაციო ბანაკებშიც კი არ უარყოფდნენ სარწმუნოებას, არ იშლიდნენ ლოცვას და ქადაგებასაც კი. მეტიც: აშკარა დევნით დატანჯული ადამიანები უფრო მეტ მობილიზებასა და საპასუხო წინააღმდეგობას ახერხებდნენ, თავგანწირვითა და მხურვალე ლოცვით გამოირჩეოდნენ.

   სულ სხვაა, მტერი შენიღბულად რომ მოქმედებს. მისი ლოგიკაა: დაე, გაიხსნას ტაძრები, დაიცვან ტრადიცია, წეს - ჩვეულებები და იფიქრონ, რომ მხოლოდ ეს არის ქრისტიანობა, ოღონდაც არ ილოცონ გულმხურვალედ, ოღონდაც არ იქონიონ რეალური კავშირი ღმერთთან და წმინდანებთან; მაშინ უძლურნი და შეიარაღებულნი დარჩებიან ისინი, სწორედ აქეთკენ არის ყველა განმაახლებლისა თუ მოდერნისტულ - რეფორმატორულ ცრუსწავლებათა ძალისხმევა და მზაკვრობა მიმართული. მტრის ამოცანაა ნებისმიერი გზით დანერგოს რაიმე სიახლე, ერთი შეხედვით უწყინარი, ამქვეყნიური ლოგიკით სასარგებლოც კი. ამ ქმედების აზრი, დამანგრეველი ძალა იმაში მდგომარეობს, რომ მომრავლებულ - მოძალებულმა სიახლეებმა ჩაანაცვლოს ტრადიციები, ჭეშმარიტი ფასეულობები, მამებისეული სწავლება. ფსევდო სულიერებისა და ფსევდო კულტურის პოპულარიზაციითა და გაბატონებით სურთ შეარყიონ მართლმადიდებლობის დოგმატური სწავლება, დაამახინჯონ ასკეტური გადმოცემა.

   აქედან გამომდინარე, გარეგნულმა აქტიურობამ უნდა წალეკოს, შთანთქას ჩვენი ყურადღება და შინაგანი მოღვაწეობა. საამისოდ საკმარისია, ადამიანს მისცე ცრუ ორიენტირები, სულიერი ჩაანაცვლო ფშვინვიერით (1 კორ. 15, 14). ამის შემდეგ უკვე მსხვერპლად ვწირავთ ყველაზე მთავარს - ჭეშმარიტ ლოცვას, ღმერთთან ცოცხალ კავშირს ანუ - ცხონებას.

  მზაკვრული მიზნის მისაღწევად სულაც არ სჭირდებათ ერეტიკულ სექტებში ჩვენი გაწევრიანება. საეკლესიო წრეებშიც ნელ - ნელა ინერგება მოდერნისტულ - ლიბერალურ - ეკუმენისტური აზროვნება. ყოველმხრივ შერყეულია ჭეშმარიტების სამანები, ქრისტიანული ცხოვრების წესი და ა. შ.

  მზაკვარმა სულმა დღეს ყველა სფერო მოიცვა. მართლმადიდებლების ამოცანაა არ შეაღწიოს ამ სულმა ჩვენს გულებში. ამიტომ უნდა ვეძებოთ სიმშვიდე არა გარე, არამედ შინაგან სამყაროში. ამიტომ ჰგავს საზოგადოებრივ დონეზე ბრძოლის პრიორიტეტად დასახვა ზემოხსენებულ კიდევ ერთ ჩანაცვლებას, რაც ადამიანს აშორებს რეალურ მოწინააღმდეგეს - თავის შინაგან სამყაროს.

   ჩვენ საკუთარი თავის გამოსწორებითა და განწმენდით უნდა დავიწყოთ. მხოლოდ ამ საწყისებზე, მხოლოდ პირადი ფერისცვალების საფუძველზე შეგვიძლია მოვიპოვოთ სულის ცხონება.

   ერთი ცხადია: რაც მეტად გამოფიტულია შინაგანი სამყარო, მით უფრო მიმზიდველი ხდება გარეგნული წესი - ქცევა და საქმიანობა. მადლს მოკლებული ლოცვა კი არ მიაღწევს ღმერთამდე და ცარიელ ბგერებად გადაიქცევა. სატანური „პროექტის" არსი ყოველთვის ერთ მიზანს ემსახურებოდა - ცოცხალი კავშირი ღმერთთან ოდენ გარეგნულად თვალში მოსახვედრი აქტიურობა - ფუსფუსით ჩაენაცვლებინა. დოგმატურ კანონიკური გადახრები, ასკეტური სწავლების უგულებელყოფა თუ სახეცვლილება, პრაქტიკული ლოცვითი სწავლების დავიწყება, უდებობა და გაუნათლებლობა - ყოველივე ეს მიდრეკს ადამიანს სიცრუისაკენ. ამიტომ დღეს, ისე როგორც არასდროს, მნიშვნელოვანია წმიდა მამებისეული სწავლების ცოდნა და დაცვა. მსოფლიო და ადგილობრივ საეკლესიო კრებებზე წმიდა მამები სწორედ ამიტომ იმაღლებდნენ ხმას. ეპისტოლეებში ისინი ამხელენ ყოველგვარ უსჯულოებასა თუ ცრუსწავლებას, რათა შეურყევნელად დაეცვათ მართლმადიდებლური სარწმუნოება.¹

 

 

 

¹Меч Война. Н. Новиков. М. 2010. გვ. 90.

 

 

 

* * *

   მამათა სწავლებაში ერთი და იგივე ტერმინი შეიძლება სხვადასხვა მნიშვნელობით გამოიყენებოდეს. ეს გარემოება გვაფიქრებინებს, რომ ასკეტური ტერმინები - „შინაგანი" და „გარეგანი" კონკრეტულ განმარტებას საჭიროებს. თუ მამებისეულ ნაშრომებში ამ ტერმინთა გამოყენების მნიშვნელობას შევაჯამებთ, შევნიშნავთ - ადამიანი საკუთარ სულზე სხეულის, სამშვინველისა და სულის დონეზე მუშაკობს. ამრიგად, ეკლესიის სწავლება ორი სახის მოღვაწეობაზე მიგვითითებს: ერთია ხორციელი და ფშვინვიერი დონე, რაც გარეგანი მოღვაწეობის სფეროშია. მეორეა სულიერი მუშაკობა, რაც უკვე შინაგანი მოღვაწეობაა.

   გარეგანი მოღვაწეობის ატრიბუტები, მართლმადიდებლური ტრადიციის მიხედვით, გახლავთ: მარხვა, განმარტოება, თავშეკავება, მორჩილება, შრომა, სიკვდილის ხსოვნა, თვითკრიტიკა, სინანული, მუხლმოდრეკა, ღვთისმსახურებებზე დასწრება და ა. შ.

   მართალია ზემოთ ჩამოთვლილი სათნოებები მოღვაწის შინაგან სამყაროს განეკუთვნება და ბუნებრივია, შინაგანი მუშაკობის სფერო არის, ისინი, ასკეტური სწავლების თანახმად, მაინც არ მიიჩნევა შინაგან ღვაწლად. შეიძლება ვთქვათ: ეს გარეგანი მოღვაწეობის შინაგანი მხარეებია. ამდენად, სხენებული სათნოებები მეტწილად ფშვინვიერი ფსიქიკის სფეროს კუთვნილებაა.²

   გარეგანი სათნოებები სავალდებულია, მაგრამ ისინი მხოლოდ გვამზადებენ განწმენდისათვის; ხოლო სულიერი ვნებით მოცული ძალების ფერისცვალება შესაძლებელია მხოლოდ გონივრული ღვაწლის მეშვეობით.*

   „ერთმა ძმამ ჰკითხა აბბა აღათონს: „მითხარი, აბბა, რა უფრო დიდია: სხეულებრივი შრომა თუ გულის გაფრთხილება?" აბბამ უპასუხა: „ადამიანი ხეს წააგავს: სხეულებრივი შრომა ფოთლებია, ხოლო გულის გაფრთხილება - ნაყოფი". რადგანაც წერილი გვეუბნება, რომ ყოველმან ხემან, რომელმან არა გამოიღოს ნაყოფი კეთილი, მოიკვეთოს და ცეცხლსა დაედვას (მათ. 3, 10). ამიტომ, ცხადია, ჩვენ ყველანაირი მცდელობა ნაყოფისკენ უნდა მივმართოთ ანუ - გონებას გავუფრთხილდეთ, თუმცა ფოთოლიც, ანუ სხეულებრივი შრომაც გვჭირდება".³

   გარეგნული საქმე და ღვაწლი სინამდვილეში საშუალებებია. ისინი მხოლოდ მაშინაა ღირებული, თუ მიზნისკენ მივყავართ. აზრებიც გარეგანზე არ უნდა შევაჩეროთ.

   „თქვენი ყურადღება ყველაზე ნაკლებ გარეგან ღვაწლზე შეაჩერეთ. თუმცა ის აუცილებელია, მაგრამ შინაარსით ხარაჩოებს გვაგონებს. შენობაც ხარაჩოებს შორის შენდება, მაგრამ ხარაჩოები შენობა როდია. შენობა გულშია და სწორედ გულისმიერ ღვაწლზე უნდა გამახვილდეს ყურადღება".⁴

  სამწუხაროდ, ადამიანთა უმრავლესობა, რომელსაც სურს სათნო ეყოს ღმერთს, ჭეშმარიტი ღვაწლის არცოდნის გამო, მხოლოდ სხეულის დატვირთვით მოღვაწეობს. განდეგილობა და სხეულის სხვადასხვაგვარი ღვაწლი, წმიდა წერილის კითხვა და მასზე ფიქრი, გლახაკებისთვის ქონების გაცემა - დარიგება, მოწყალება, სტუმარ - მასპინძლობა, ეკლესია - მონასტრების მშენებლობა და მისთანანი, - ამბობს წმ. იოანე კასიანე რომაელი, - „არსობრივად მხოლოდ საშუალებებია სრუყოფილებისაკენ მიმართული. და ამაოდ დაშვრება ის, ვინც ამ მოღვაწეობას უმაღლეს სათნოებად მიიჩნევს და ამით შემოიფარგლება. ეს იგივეა, გქონდეს ხელსაწყო ხელობისთვის, მაგრამ არ იცოდე თავად ხელობა. გარეგანი ღვაწლი ამზადებს პირობებს ნაყოფის მოხვეჭისათვის, ხოლო შინაგანი ლოცვა გვაძლევს გულის სიწმინდეს".⁵

   წმ. მაკარი დიდიც შენიშნავს: „ზოგიერთი ფიქრობს, რომ ღმერთი ჩვენგან მხოლოდ გარეგნულ საქმეებს ითხოვს, ხოლო შინაგანს ის თავად ასრულებს, მაგრამ ეს ახალი ფარისევლობაა".⁶ და მართლაც, ზოგიერთ მოძღვარს მიაჩნია, რომ ჭეშმარიტი ლოცვა შეიძლება მოვიდეს თავისთავად, რაღაც სასწაულით, უეცრად გაჩნდეს გარეგნული მოღვაწეობის ნიადაგზე. ასევე, არც თუ იშვიათად, მოისმენთ აზრს, რომ თუ ვინმე მთელი სულითა და გულით ილოცებს, ეს არის „ჭეშმარიტი ლოცვა". სინამდვილეში ყველაფერი არც ისე იოლადაა. რა თქმა უნდა, გულწრფელი რწმენა და გულისხმიერებით აღვლენილი ლოცვა ძვირფასია ღვთისთვის და შეისმინება მის მიერ. მაგრამ უნდა ვიცოდეთ: ადამიანი, რომელიც დამწყები ლოცვის საფეხურზეა, რომელსაც არა აქვს გულისმიერი ლოცვის გამოცდილება, მას ჯერ კიდევ შორი გზა უდევს ჭეშმარიტ ლოცვამდე.

   ამრიგად, ისინი, რომლებიც მიიჩნევენ, რომ ქრისტიანისთვის გარეგანი კეთილმორწმუნეობა, დამწყების ბაგეებისმიერი ლოცვა საკმარისია და მეტის მიღწევა არ სწყურიათ, ისინი შინაგანი სულიერი ცხოვრების ჭეშმარიტ ღირებულებებს ნაკლებ ყურადღებას უთმობენ ან სულაც უგულისყუროდ ტოვებენ მას. მართალია, ასეთი ადამიანები მომაკვდინებელი ცოდვებისაგან შორს არიან, მაგრამ გულის ზრახვებს ისინი საერთოდ არ იცნობენ. ამიტომ, ზოგჯერ განიკითხავენ, ზოგჯერ ქედმაღლობენ და თავს იწონებენ კიდეც თავიანთი საქმიანობის მართებულებით.

  შესაძლოა, ყველაზე დიდი დაბრკოლება სწორედ ეს იყოს: მთლიანად და მხოლოდ გარეგნული საქმიანობით ხარ დაკავებული და ამ დროს მჯერა, რომ შინაგან მოღვაწეობაში ხარ. მხოლოდ გარეგნული ღვაწლით გარემოცული მიიჩნევს, რომ არსობრივად ეს არის ქრისტეს გზა. ძველი და თანამედროვე ქრისტიანების მოღვაწეობის ისტორია გვაძლევს შესაძლებლობას მკაფიოდ დავინახოთ: ადამიანები, რომლებიც დარწმუნებულნი არიან, რომ გარეგანი მოღვაწეობით მოიპოვებენ სასუფეველს, ხშირ შემთხვევაში ხიბლში ვარდებიან.⁷

   იგივე შეიძლება ითქვას მარხვაზეც. წმ. მაქსიმე აღმსარებელი ამბობს: „მიეცი სხეულს მისი ძალის მიხედვით და მთელი შენი შრომა მიმართე გონებრივი ღვაწლისკენ". წმ. დიოდოხოსიც წერს: „მარხვა თავისთავად იმსახურებს ქებას, მაგრამ არა ღვთისაგან: მისი მიზანია - შესძინოს მსურველს კეთილგონიერება".⁸

 

 

 

^*გონივრული ღვაწლი - იესოს ლოცვა, გონიერ - გულისმიერი ლოცვა, შინაგანი ლოცვა, გულისმიერი ლოცვა.

²Св. Игнатий (Брянчанинов). Отечник. М. 1996. გვ. 37.

³გონივრული ღვაწლი. იესოს ლოცვის შესახებ. იღ. ხარიტონი 2006. გვ. 174.

⁴იქვე გვ. 178.

⁵Иоаин Кассиан. Римленин. Писания. 1993. გვ. 171.

⁶Макарий Великий. Тсл. 2004. გვ. 175.

⁷Арх. Софроний (Сахаров). Силуан Афонасий. 1996. გვ. 182.

⁸გონივრული ღვაწლი. იესოს ლოცვის შესახებ. იღ. ხარიტონი 2006. გვ. 233.

 

 

 

* * *

   ასკეტური და ზნეობრივი ცხოვრების წესი, სიკეთის ქმნა და მოწყალების გაღება არც წარმართებისთვის, არც სხვა სჯულის მიმდევართათვის - არის უცხო. მკაცრი მორჩილება, მარხვა და უკიდურესი თავგანწირვა ბუდისტი მოაზროვნებისთვის, სუფის წარმომადგენლებისა თუ ტიბეტის მისტიკური კულტების თაყვანისმცემლებისთვისაც არის დამახასიათებელი. ჩვენ ვხედავთ, რომ წარმართებიც აკეთებენ კეთილ საქმეებს, სჩადიან საკვირველ გმირობებს, რომლის ხილვითა თუ მოსმენით შეუძლებელია არ განცვიფრდეს ადამიანი. მაგრამ ქრისტიანი რომ იყო, პირველყოვლისა, გული უნდა განიწმინდო (იგავ. 4, 24). მხოლოდ საზოგადოებრივი ეთიკა არ აყალიბებს ადამიანს ქრისტიანად. ეთიკის ნორმებს ათასნაირი მსოფლმხედველობის ადამიანებიც იცავენ და ასრულებენ, მაგრამ... მაგრამ ვერანაირი გარეგნული ღვაწლი ვერ ჩაანაცვლებს შინაგან ლოცვას, რაც საუნჯეა მართლმადიდებელი ეკლესიის საგანძურში.

   უნდა ვაღიაროთ, რომ ასკეტური ფორმების მადანი საკმაოდ მწირია. მისი ძირითადი გამოხატულებებია: ქორწინებისაგან თავის შეკავება, მარხვა, მღვიძარება და ფიზიკური შრომა. ასკეტიზმის ეს გარეგანი მხარე არა მარტო სხვადასხვა რელიგიებისთვის, არამედ მრავალნაირი ფილოსოფიური სისტემებისთვისაც არის ნიშანდობლივი.

   ინდოელი ბრაჰმანების, პითაგორელების, პლატონიკოსებისა და ქრისტიანების მოღვაწეობის ფორმები, ერთი შეხედვით, მსგავსია. მაგრამ მათში რადიკალურად განსხვავებულია თავად საფუძვლები ასკეზისა. ცხადია, მართლმადიდებლის გარდა ამ ცისქვეშეთში არავის წინაშე დგას ამოცანა: მოიხვეჭოს ხელთუქმნელი მადლი სული წმიდისა განღმრთობის მიზნით.⁹

  „არაქრისტიანული ანთროპოლოგებისთვის არაფერია ამის შესახებ ცნობილი. მათი თეორიების სქემაში ადამიანის ღვთივმიმსგავსებაზე არც ერთი შტრიხი, არც ერთი ნიუანსი არ მეტყველებს. ამდენად, ღვთის ხატების არსი, რომელიც ნაწილობრივ შეადგენს ადამიანის ბუნებას, მხოლოდ ქრისტიანული მსოფლმხედველობისთვისაა დამახასიათებელი".¹⁰

   ამრიგად, გარეგანი შრომა - მოღვაწეობა მხოლოდ მაშინ არის მადლმოსილი, როდესაც გამოზომილად, ზუსტი და სწორი განწყობით აღესრულება; როდესაც ადამიანი ყურადღებით აკვიდრება თავის მუშაკობას - როგორ მოქმედებს ეს მცდელობა - ქმედებანი გულის სიმშვიდეზე? ამ შრომით იმდაბლებს იგი თავს, ხდება სულიერი წრთვნისათვის ლმობიერი და დამყოლი. თუ პირიქით - აღიგზნება ვნებითი გატაცებით, თვრება თვითკმაყოფილებით, კვებავს თავის ცუდმედიდობას, ქედმაღლობს ხალხის წინაშე, ზვაობს საკუთარი შრომით და სასტიკდება... თუ მოღვაწეობა არ შეესაბამება მიზანს - გულის სიმდაბლეს, - ის არასწორია და ბადებს საკუთარი თავის სიყვარულს, ეგოიზმს...

   წმ. მღვდელმთავარი თეოფანე ამბობდა: „ვინც მხოლოდ გარეგან ღვაწლს აღასრულებს, ხოლო საკუთარ თავს არ აკვირდება, ეგოიზმში ვარდება - ერთი - ორჯერ მოიდრეკს მუხლს, მერე ჩამოჯდება და ფიქრობს: „ახლა კი საკმაოდ ვიშრომე", ხედავთ - დაავალდებულა ღმერთი! ან: ძღომამდე არ ჭამს და გაიფიქრებს: „ასე იქცეოდა ყველა წმიდანი". რა უკლია წმინდანობამდე! - და სხვა ამგვარი. არსებითად აუცილებელია გარეგანი მოღვაწეობა, მაგრამ მარტო მასზე გაჩერება უბედურებაა".¹¹

   „მამები გვირჩევენ: განსჯითი შრომისთვის ზუსტად შევუფარდოთ ჩვენი მოღვაწეობა ჩვენივე ძალებს, ბრმად არ მივბაძოთ ძველ მამებს, არამედ გადმოვიღოთ მათი მოღვაწეობის არსი, მოქმედების პრინციპი, ზომა კი ჩვენ თვითონ განვსაზღვროთ".¹²

   ყველაზე მნშვნელოვანი, რაც ჩვენს შინაგან მოღვაწეობას უნდა ახასიათებდეს, არის გულისმიერი ლოცვა. უნიკალურია მართლმადიდებლური სწავლება - მეთოდი გულისმიერი, შინაგანი ლოცვის შესახებ, რომლის მსგავსი პრაქტიკა მსოფლიოს არც ერთ რელიგიაში არ მოიპოვება.

  მოგვიანებით ვისაუბროთ ამის შესახებ.