მართლმადიდებლებისა და რომაელ-კათოლიკების დიალოგი ალექსანდრიაში („კრებსითობა და პირველობა მეორე ათასწლეულში და დღეს“) - დეკანოზი კონსტანტინე ჯინჭარაძე

 

4. „კრებსითობა და პირველობა მეორე ათასწლეულში და დღეს"

   ზემოთ აღნიშნული დოკუმენტი მიზნად ისახავს მეორე ათასწლეულის რომაელ-კათოლიკებსა და მართლმადიდებლებს შორის არსებული მძიმე ურთიერთობების „ერთობლივ ისტორიულ წაკითხვას".

   ამ გზით თითქოს ორივე მხარემ უნდა განუმარტოს ურთიერთს სხვადასხვა ეტაპებზე შექმნილი პრობლემების რაობა, რათა მესამე ათასწლეულის დასაწყისში შედგეს „სანუკვარი ერთობა".

   დოკუმენტი მეორე ათასწლეულს ოთხ პერიოდად ჰყოფს:

   1) 1054 წ. ფლორენციის კრებამდე (1438-1439).

   2) რეფორმაციიდან მე-18 საუკუნემდე.

   3) მე-19 საუკუნის მოვლენები.

   4) 20-21 ს.ს: ურთირთობის აღდგენა და დაახლოება.

   იმთავითვე უნდა ითქვას, რომ თავად საკითხის ამგვარად დაყენება გახლავთ სრულიად უმართებულო: თითქოს მეორე ათასწლეულში მართლმადიდებლებს, ლათინებსა ან პროტესტანტებს შორის დოგმატური შეუთანხმებლობის საფუძველზე შქმნილი ვითარება ვერ განიხილება ასე მარტივად - არიქა და ერთობლივად გადავხედოთ ჩვენი წინაპრების გავლილ გზას, დავივიწყოთ ერთმანეთისათვის მიყენებული ტკივილი და ა.შ... და, აბა, დროა გავერთიანდეთ! თვით დოკუმენტის ამგვარი ქვეტექსტი თუ პათოსი ნამდვილად არასერიოზულია! ნუთუ საუკუნეთა მანძილზე დაგროვილი დოგმატური უთანხმოებები ისტორიის ერთი გადახედვით გვარდება? ამასთან, გაუგებარია, რანაირად შეიძლება ერთ დოკუმენტში მონაცვლეობით განიხილებოდეს სხვადასხვა კონფესიის ისტორიული ფაქტები (მაგალითად: გრიგორიანული რეფორმა, პროტესტანტული რეფორმაცია და მისთ.) და მართლმადიდებლებისთვის ეს წარმოადგენდეს სერიოზული განსჯის საგანს?! ნუთუ ერეტიკული სწავლებები ქარწყლდება ერთი გადაკითხვით? გაურკვეველია ესეც: რატომ ჰგონიათ ამ დოკუმენტის ხელმომწერ მართლმადიდებელი ეკლესიის წარმომადგენელთ, რომ აქვთ უფლება მიიღონ მსგავსი გადაწყვეტილებები ეკლესიის კრებსითი შეთანხმების გარეშე? ეს და სხვა მრავალი შეკითხვა იბადება დოკუმენტის განხილვის დროს, თუმცა მივყვეთ თანმიმდევრულად.

   1) პირველი ნაწილი იწყება ისტორიული ფაქტის აღნიშვნით, როდესაც 1054 წელს, ლათინების მიერ ფილიოქვეს ერესის შემოღების გამო მართლმადიდებლებსა და კათოლიკებს შორის საბოლოოდ შეწყდა ევქარისტიული ურთიერთობა. მაგრამ, დახეთ, დოკუმენტი ამ ფაქტს როგორ აღნიშნავს: „აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის კულტურული და პოლიტიკური ფაქტორების შედეგად მეორე ათასწლეულის დასაწყისში, სამწუხაროდ, ვითარება გართულდა და უთანხმოებები გაღრმავდა" (1.1).

   როგორც ჩანს, ეკუმენისტებისთვის მწვალებლობის ქადაგება მარტოოდენ „კულტურულ-პოლიტიკური ფაქტორია".

   შემდეგ დოკუმენტი პაპ გრიგორი VII-ს (1073 წ.) გრიგორიანულ რეფორმას განიხილავს: თურმე რეფორმა „მორალური თვალსაზრისით ეკლესიის ბოროტად გამოყენების წინააღმდეგ იყო აუცილებელი" (1.2).

   გაუგებარია, რეფორმის მნიშვნელობის ახსნა ამ მეთოდით: ნუთუ მართლმადიდებლებს კალენდარულმა რეფორმამ რაიმე სიკეთე, „მორალური" წინსვლა მოგვიტანა? თუ განხეთქილებების კასკადი დაგვატყდა თავს, დღემდე აქტუალური და მტკივნეული მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის?

   პაპმა ინოკენტი III-მ XI-XII ს.ს-ბში კიდევ უფრო გააძლიერა მოსაზრება პაპის, ვით ეკლესიის მეთაურის შესახებ - თურმე „პაპი, ვით პეტრეს მემკვიდრე, ფლობდა სრულ უფლებამოსილებას" (plenitudo potestatis) და მზრუნველის ფუნქციას ყველა ეკლესიაზე (sollicitudo omnium ecclesiarum)" (1.4). მართლმადიდებლური ცნობიერებისთვის ეს მოსაზრებაც, როგორც კრებსითობის შეურაცხმყოფელი, ყოვლად მიუღებელია.

   შემდეგ მუხლებში გრძელდება რომაელ-კათოლიკური „ეკლესიის" კრებების, სახელდობრ ლათერანის ხუთი კრების, მოკლე შეფასება, სადაც კვლავ პაპის პრიმატისა და მთელ ეკლესიაზე მისი უფლებამოსილების იდეაა გამოკვეთილი. თუმცა კვლავ და კვლავ გაუგებარია: რა შუაში ვართ აქ ჩვენ, რატომ გვახვევენ თავს თავიანთ კრებების ისტორიას იმგვარად, თითქოს ის ჩვენთვისაც მნიშვნელოვანი და აუცილებლად გასათვალიწინებელი იყოს?!

   მომდევნო თავებში გამოანათა „თვითკრიტიკულმა" შეფასებამ. თურმე „ჯვაროსნულმა ომებმა, კონსტანტინოპოლის აოხრებამ ნეგატიურად იმოქმედა ურთიერთობაზე". (1.9).

   შემდეგ სულიერი ატმოსფერო უარესდება პოლემიკური ღვთისმეტყველების გამო. ლიონის მეორე კრებამ (1274 წ.) კვლავ დაადასტურა ლათინური ერესები (ფილიოქვე, პრიმატი...), ხოლო კონსტანტინოპოლის კრებამ (1285 წ.) კვლავ უარყო მათი ცდომილებები. (1.13).

   მეთოთხმეტე საუკუნეში იწყება ისიხასტური პოლემიკა წმ. გრიგოლ პალამასა და ვარლამ კალამბრიელს შორის. ამ პერიოდში შედგა ოთხი კრება (1341, 1347, 1351 და 1368 წ.წ.). საბოლოოდ წმ. გრიგოლ პალამას ღვთისმეტყველებამ დაიმკვიდრა თავისი კუთვნილი ადგილი მართლმადიდებელ ეკლესიაში.

   ალექსანდრიის დოკუმენტი არც ფერარო-ფლორენციის კრებას (1438-1439 წ.წ.) უვლის გვერდს. თუმცა, სრულიად იგნორირებულია წმ. მარკოზ ეფესელის პიროვნება, მისი ღვთისმეტყველება, ხელის არმოწერა უნიაზე და ა.შ. ეს ფაქტი კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ აღნიშნული დოკუმენტი ფარსია და სიცრუის დემონსტრირება.

   2) მე-18 საუკუნე: რეფორმაციის პერიოდისადმი ყურადღება ალექსანდრიის დოკუმენტში იმითაა განპირობებული, რომ წარმოაჩინოს სინოდალური, კრებსითი მმართველობის შეუმდგარობა და პაპის პრიმატის უპირატესობა მასზე (2.1). მაგრამ ამჯერადაც მიზანმიმართული მანიპულირება აშკარაა, რადგან მართლმადიდებლურ კრებსითობას არაფერი აქვს საერთო პროტესტანტულ, სოციოლოგიურ მიდგომებთან.

   შემდეგ კვლავ ნახსენებია მართლმადიდებლური აღმსარებლობა იერუსალიმის პატრიარქს დოსითეს (1672 წ.) მეთაურობით, რომელმაც უარყო კონსტანტინოპოლის პატრიარქის კირილე ლუკარისის ცრუსწავლება.

   დოკუმენტში ნახსენებია ყველა უნიატური შინაარსის კრება (ბრესტის 1596 წ, უჟგოროდის 1646 წ, ტრანსილვანიის 1700 წ, სერბეთის 1777 წ.), რითაც ცდილობენ ნორმად და ისტორიულ რეალობად წარმოაჩინონ ზეწოლების, მუქარის, ტერორისა და მოსყიდვების შედეგად მიღებული დოკუმენტები.

   3) მე-19 საუკუნეში პაპ  პი IX-ს მიერ ვატიკანის I მსოფლიო კრებაზე უცდომელობის დოგმატის მიღების შემდეგ მართლმადიდებლური აღმოსავლეთიდან კონსტანტინოპოლის, ალექსანდრიის, ანტიოქიისა და იერუსალიმის პატრიარქებმა 1848 წ. შეადგინეს აღმსარებლობა, სადაც კიდევ ერთხელ დაიგმო პაპის პრეტენზიები და იზეიმა კრებსითმა ცნობიერებამ.

   ვატიკანის პირველი კრების დოგმატური ღვთისმეტყველება მართლმადიდებლური თვალსაზრისით სერიოზული გადახრაა კანონიკური სამართლისა და მსოფლიო კრებების სულისკვეთებისაგან. ამის საპასუხოდ პაპმა ლევ XIII-მ (1894 წ.) თავისი ენციკლით განაცხადა, რომ პატივს მიაგებს აღმოსავლეთის ეკლესიის ტრადიციას, მაგრამ ის უნდა ექვემდებარებოდესო პაპის უფლებამოსილებას, რაზეც, ვით უნიატურ შემოთავაზებაზე, კვლავ მიიღეს უარი. მართლმადიდებელმა მხარემ უარით უპასუხა მიპატიჟებას პაპ ლევის კრებაზე.

   4) XX-XXI საუკუნეები დოკუმენტის თვალსაზრისით ურთიერთობის აღდგენისა და დაახლოების ეპოქად არის მიჩნეული. კონსტანტინოპოლის ეკლესიაში ეკუმენისტურმა დაღმასვლამ იჩინა თავი. ერთიმეორეზე შოკისმომგვრელ გადაწყვეტილებებს ვაწყდებით: ახალი სტილის შემოღებას, ერეტიკოსებისათვის ანათემების მოხსნას, ახლო ეკუმენისტურ ურთიერთობებს, ურთიერთსაიდუმლოებათა აღიარებას (შამბეზი, ბალამანდი).

   ყოველივე ამას, ცხადია, მოჰყვა მართლმადიდებელ ეკლესიათა (წმ. ათონის მთა, სხვა ადგილობრივი ეკლესიები, მათ შორის საქართველოსი) ძლიერი პროტესტი. ასე რომ, ამ მცდელობამაც არ გამოიღო მათთვის სასურველი შედეგი.

   იმედისმომცემად დარჩათ დასავლური ტიუნბერგის სკოლის კონცეფცია: „ეკლესია ვით ურთიერთობა" (communion). მისი იდეა გულისხმობს, რომ ეკლესია არის წმ. სამების ხატი და ამ საღვთისმეტყველო საფუძველზე მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებშიც შემოიჭრა მსგავსი მოსაზრება. თეზის მედროშედ პერგამელი მიტროპოლიტი იოანე (ზიზიულასი) გვევლინება. სწორედ მის კონცეფციაში ვპოულობთ სწავლებას: „როგორც წმ. სამებაში მამაა უპირატესი დანარჩენ პირებზე, ისე ეკლესიაშიც მსოფლიო პატრიარქია უპირატესი დანარჩენ პატრიარქებზე". მეთოდი გასაგებია: ჯერ კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა უნდა „დაიმორჩილოს" დანარჩენი ადგილობრივი ეკლესიები, ხოლო შემდეგ არ გაუჭირდებათ კონსტანტინოპოლის რომისადმი დამორჩილება.

   დასკვნის სახით დოკუმენტი აღიარებს, რომ, მართალია, მეორე ათასწლეულში დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის ურთიერთობა ფაქტობრივად ვერ შედგა (რამდენიმე უნიის მიუხედავად), მაგრამ XX საუკუნეში, „ახალი კრებსითობის" წყალობით, ე.წ. „ურთიერთობის ღვთისმეტყველების" საფუძველზე, გამოჩნდა მორიგი შანსი - თავს მოახვიონ მართლმადიდებლებს „კრებსითობის" ყალბი თეზა, რომლის ქვეტექსტშიც ოსტატურად იმალება პაპის პერსონა.

   როგორც ვხედავთ, ალექსანდრიის დოკუმენტი გახლავთ მართლმადიდებელი ეკლესიის კრებსითი ცნობიერების ნგრევის მორიგი მცდელობა. პაპისტებმა და ზოგადად ეკუმენისტებმა კარგად უწყიან, რომ ამ დოკუმენტის მთავარი მიზანი სწორედ ეს არის - რადაც არ უნდა დაუჯდეთ, გამოაცალონ მართლმადიდებლებს კრებსითი ცნობიერება. მაგრამ მათ ავიწყდებათ ერთი და ერთადერთი: ეკლესიის თავი არა პაპი, არამედ მაცხოვარი ჩვენი იესო ქრისტეა და ეკლესია ღმერთკაცობრივი ორგანიზმია, რომელსაც ბჭენი ჯოჯოხეთისანი ვერ მოერევიან.

დეკანოზი კონსტანტინე ჯინჭარაძე 

www.xareba.net - ის რედაქცია